Instytut Maszyn Cieplnych powstał w roku 1970 z połączenia Katedry Termodynamiki i Katedry Maszyn Cieplnych. W ciągu blisko 55 lat istnienia, działalność badawcza i dydaktyczna Instytutu oraz jego struktura ulegały przeobrażeniom wynikającym z rozwoju nauki, przemysłu oraz zmian na rynku pracy.

Podstawowym zadaniem Instytutu jest kształcenie wysoko wykwalifikowanej kadry inżynierskiej w zakresie termodynamiki i mechaniki płynów oraz ich zastosowań technicznych w maszynach cieplnych, urządzeniach energetycznych, procesach technologicznych oraz aerodynamice środowiska. Programy kształcenia na specjalnościach dydaktycznych prowadzonych w Instytucie opracowane są w taki sposób, aby ich absolwenci przygotowani byli do pracy zarówno w działach produkcyjnych czy eksploatacyjnych różnych dziedzin przemysłu, ale również mogli podejmować prace w centrach badawczo-rozwojowych w zaawansowanych technologicznie przedsiębiorstwach przemysłowych zarówno w zakresie badań eksperymentalnych jak i modelowania metodami komputerowymi. Szczególnie ta ostania metodyka projektowania i optymalizacji zyskuje coraz większe znaczenie w przemyśle, co znalazło również odzwierciedlenie w programach kształcenia specjalności oferowanych przez Instytut.

W wyniku wprowadzenia Ustawu z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz nowego Statutu Politechniki Częstochowskiej z 4 września 2019 dawne Instytuty nazywane są teraz Katedrami. Od 1 października 2019 jesteśmy Katedrą Maszyn Cieplnych.